ปวดประจำเดือนเรื่องไม่ธรรมดาของผู้หญิง

            ภาวะปวดประจำเดือนเป็นอาการปวดท้องน้อยที่สัมพันธ์กับการมีประจำเดือน ภาวะดังกล่าวเป็นอาการที่พบบ่อยซึ่งนำผู้ป่วยมาพบแพทย์รวมทั้งยังรบกวนการดำรงชีวิตและส่งผลต่อสภาวะจิตใจและอารมณ์ มักมีคำถามเกิดขึ้นตามมา ได้แก่

ลักษณะอาการปวดแบบใดเป็นภาวะปกติขณะมีประจำเดือน?

ภาวะปวดประจำเดือนเป็นอาการแสดงของโรคหรือไม่?

ภาวะปวดเช่นใดที่บ่งบอกว่าเป็นภาวะผิดปกติจำเป็นต้องไปรับการตรวจ?

สามารถบรรเทาอาการปวดได้อย่างไร?

ภาวะปวดประจำเดือนแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ
            1. ปวดประจำเดือนชนิดปฐมภูมิ (Primary dysmrnorrhea) เป็นอาการปวดท้องน้อยที่ไม่รุนแรง โดยที่ตรวจไม่พบพยาธิสภาพ เกิดจากมดลูกหดเกร็งขณะมีประจำเดือน มักเริ่มมีอาการปวดตั้งแต่เริ่มมีประจำเดือนครั้งแรก มักปวด 1- 2 วันแรกของการมีประจำเดือน สามารถบรรเทาโดยการรับประทานยาแก้วปวดอักเสบ
            2. ปวดประจำเดือนชนิดทุติยภูมิ (Secondary dysmenorrhea) เป็นอาการปวดที่รุนแรงขึ้น ร่วมกับตรวจพบพยาธิสภาพที่เป็นสาเหตุ อาการปวดจะเริ่มภายหลังจากไม่เคยปวดประจำเดือนมาก่อน มีอาการปวดรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ และไม่สามารถบรรเทาได้ด้วยยาแก้ปวดอักเสบ

แนวทางการรักษาภาวะปวดประจำเดือนชนิดปฐมภูมิสรุปได้ดังนี้
            1. การใช้ยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวม ทำให้อาการปวดดีขึ้น 90%
            2. การให้ยาระงับปวด
            3. การให้ยาต้านพรอสตาแกลนดินส์ (NSAID) เช่น Ponstan

ภาวะปวดประจำเดือนทุติยภูมิเกิดจากสาเหตุ อันได้แก่
            1.Endometriosis
            2. Adenomyosis
            3. ใส่ห่วงคุมกำเนิด
            4. การอักเสบในอุ้งเชิงกราน
            5. ปากมดลูกตีบตัน

1.Endometriosis
            เป็นภาวะที่เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญอยู่ตำแหน่งอื่น นอกเหนือไปจากภายในโพรงมดลูกปกติ เช่น บริเวณอุ้งเชิงกราน รังไข่ และอวัยวะอื่นๆ สาเหตุของ endometriosis เชื่อว่าเกิดจากการไหลย้อนกลับของประจำเดือนเข้าไปในช่องท้อง
พยาธิวิทยา:
            พบเป็นจุดสีน้ำตาล จุดแดง จุดใสขนาดเล็กๆ มักมีเยื่อพังผืดติด กับอวัยวะข้างเคียง ในรายที่เป็นถุงน้ำขนาดใหญ่ภายในมีของเหลวข้นสีช็อกโกแล็ต
อาการ:
            • ปวดประจำเดือนมากขึ้นเรื่อยๆ
            • เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์
            • ภาวะมีบุตรยากเนื่องจากท่อนำไข่อุดตันจากการมีพังผืด
            • ไม่มีอาการ( พบส่วนน้อย)
การวินิจฉัย
            1. อาการและการตรวจร่างกาย พบมดลูกคว่ำหลังและติดแน่น, พังผืดบริเวณอุ้งเชิงกราน
            2. ส่องกล้องในอุ้งเชิงกราน (Iaparoscopy) ทำให้เห็นพยาธิสภาพทั้งยังสามารถตัดเนื้อเยื่อส่งตรวจ ซึ่งเป็นการวินิจฉัยที่เป็นมาตรฐานและแน่นอนที่สุด
            3. การตรวจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูง มีประโยชน์ในกรณีที่เป็นถุงน้ำ
แนวทางการรักษา ได้แก่
            1. การเฝ้าสังเกตอาการ ให้ยาแก้ปวดหากมีอาการปวดประจำเดือน
            2. การใช้ยา เช่น ยาคุมกำเนิดแบบฉีด, progestin, androgen (danazol), GnRH-analoques
            3. การผ่าตัดส่องกล้องเพื่อการวินิจฉัย และรักษาโดยขจัดเอาเยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดที่ออก( laparoscopic cystectomy)หรือผ่าตัดทำลายเส้นประสาทที่นำความรู้สึกปวด (Laparoscopic uterine nerve ablation) หรือการจี้ทำลายพยาธิสภาพด้วยไฟฟ้า (Laparoscopic electrical cauterization)

2. Adenomyosis เป็นชนิดหนึ่งของ Endometriosis โดยเป็นภาวะที่เยื่อบุโพรงมดลูกแทรกอยู่ระหว่างกล้ามเนื้อมดลูก
อาการ:
            ปวดประจำเดือนมากบริเวณเหนือหัวหน่าว
การวินิจฉัย:
            เช่นเดียวกับภาวะ Endometriosis อาจตรวจพบร่วมกัน โดยทั่วไปมักพบภาวะมดลูกโตทั่วๆทั้งก้อน จากการตรวจภายในและ/ หรือการตรวจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูง
แนวทางการรักษา:
            เช่นเดียวกับภาวะ Endometriosis

3.ใส่ห่วงคุมกำเนิด
            ทำให้ปวดประจำเดือนมากขึ้นเนื่องจากกลไกการคุมกำเนิดของห่วงคุมกำเนิดทำให้เกิดการอักเสบในโพรงมดลูก มักเป็นในช่วง 3 เดือนแรกสามารถบรรเทาอาการปวดได้โดยใช้ยาต้านพรอสตาแกลนดินส์

4.การอักเสบในอุ้งเชิงกราน
            จะมีอาการปวดร่วมกับตกขาวคล้ายหนอง อาจมีไข้ร่วมด้วย

5.ปากมดลูกตีบตัน
            ทำให้มีการคั่งของประจำเดือนในโพรงมดลูก ถ้าเป็นมากอาจไหลเข้าไปในอุ้งเชิงกรานได้

            แม้ว่าภาวะปวดประจำเดือนโดยทั่วไปจะเป็นภาวะปกติที่เกิดจากการหดเกร็งของมดลูก แต่หากมีอาการรุนแรงหรือทวีความปวดขึ้นเรื่อยๆ อาการดังกล่าวอาจจะเป็นอาการแสดงของพยาธิสภาพจึงจำเป็นต้องมารับการตรวจวินิจฉัยและรักษาเพื่อให้สามารถดำรงชีวิตได้อย่างมีความสุขรวมทั้งป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจจะเกิดตามมา